ภาษาถิ่นพรานกระต่าย

บนเส้นทางพระร่วง จากประตูสะพานโคมโดยไปทางวัดอาวาสน้อย สองข้างทางประชาชน ส่วนใหญ่จะพูดภาษไทยกลาง พอเลยออกจากหมู่บ้านก็จะเป็นพื้นที่ไร่นา เป็นป่าโปรงเล็กๆ ไม่ค่อยจะพบบ้านเรือนประชาชนมากนัก ที่พบก็ใช้ภาษาไทยกลางดังกล่าวมาแล้ว แต่พอมาถึงบริเวณบ้านดงขวัญ ได้พบประชาชนหรือชาวบ้านบริเวณนั้น เริ่มพูดภาษาถิ่นกันมากขึ้น ได้สอบถามถึงภาษาที่ใช้ติดต่อสื่อสารกันจึงทราบว่าเป็นภาษาพรานกระต่าย ชาวบ้านเหล่านี้ส่วนใหญ่ได้อพยพมาจากอำเภอพรานกระต่าย ได้ใช้ภาษาพูดของคนสุโขทัย และไม่เหมือนที่ใด มีบางแหล่งกล่าวกันว่าคนพรานกระต่าย มีพื้นภาษามาจากลาวพรวน แต่ไม่มีหลักฐานยืนยันแน่ชัด และได้พบการใช้ภาษาถิ่นพรานกระต่ายมากขึ้นเป็นลำดับ ตลอดเส้นทางและจากการศึกษาข้อมูลต่างๆ จากชาวบ้านสองฝั่งถนนพระร่วงและในเขตชุมชนต่างๆ ในระดับตำบลและหมู่บ้าน ทำให้ทราบได้ว่า พื้นที่ที่ใช้ภาษาพรานกระต่ายมีอยู่ทั่วๆ ไป ดังนี้

  1. ในเขตอำเภอเมือง จังหวัดกำแพงเพชร จะมีพื้นที่ที่ใช้ภาษาถิ่นพรานกระต่าย จำนวน 1 หมู่บ้าน ซึ่งได้แก่ หมู่บ้านน้ำดิบ
  2. ในเขตอำเภอพรานกระต่าย จังหวัดกำแพงเพชร ทุกหมู่บ้านในอำเภอนี้ใช้ภาษาถิ่นพรานกระต่ายทั้งสิ้น
  3. อำเภอลานกระบือ จังหวัดกำแพงเพชร มีที่บ้านหนองหลวงและบ้านลานกระบือ
  4. อำเภอเมือง จังหวัดตาก มีพื้นที่ที่ใช้ภาษาถิ่นพรานกระต่ายทั้งหมด 7 หมู่บ้าน คือ บ้านตลุกป่าตาล บ้านบ่อไม้หว้า บ้านโป่งแดง บ้านลานสอ บ้านวังประจบ บ้านสะแกเครือ และบ้านไม้งาน
  5. อำเภอกงไกรลาส จังหวัดสุโขทัย ใช้ภาษาถิ่นพรานกระต่าย ณ หมู่บ้านคุยสมอ บ้านชุมแสงสงคราม บ้านหนองตูม
  6. อำเภอเมือง จังหวัดสุโขทัย มีที่บ้านไผ่ล้อม บ้างยางซ้าย บ้านฝอย บ้านคลองยาง
  7. อำเภอคีรีมาศ จังหวัดสุโขทัย มีที่บ้านบึงสนม บ้านคุยประดู่ บ้านใหม่เจริญผล บ้านบ่อคู่ บ้านทุ่งหลวง บ้านสามพวง บ้านเขาทองผางับ บ้านโตนด
  8. อำเภอบ้านด่านลานหอย จังหวัดสุโขทัย มีที่บ้านวังตะแบกเหนือจะเห็นได้ว่าวัฒนธรรมการใช้ภาษาถิ่นพรานกระต่าย มีอยู่เป็นบริเวณกว้างทั่ว ๆ ไป บางแห่งแม้จะมีเพี้ยนไปบ้างก็พอมีเค้าเดิม การเพี้ยนไปนี้ไม่ได้เพี้ยนไปเป็นภาษาทางภาคไหนเพี้ยนมาแต่โบราณกาลแล้ว

ลักษณะของภาษาถิ่นพรานกระต่าย คือ คำที่มีเสียงวรรณยุกต์เอก และเสียงเอกจะเปลี่ยนเป็นเสียงจัตวา และมีคำศัพท์ที่แตกต่างไปตามท้องถิ่นอื่นๆ มีสำเนียงคล้ายกับชาวสุโขทัย แต่มีเสียงเหน่อมากกว่าชาวสุโขทัย สภาพภูมิประเทศไม่มีอิทธิพลต่อภาษาถิ่นพรานกระต่าย เพราะภาษาของคนพรานกระต่ายจะกระจายแบบเครือญาติ

ภาษาถิ่นพรานกระต่าย

หมวดสัตว์

ภาษาถิ่น คำอ่าน ภาษากลาง ความหมาย
เสื่อต๊บตูด เสื่อ-ต๊บ-ตูด ด้วงคักแย้ ชื่อเครื่องมือดักแย้
น๊กอี๊แซว น๊ก-อี๊-แซว นกตาแรน นกตาแรน
น๊กอี๊ตูม น๊ก-อี๊-ตุ๊ม ไก่นา นกตัวขนาดนกคุ่มหม้อ
น๊กคุ้มอืด น๊ก-คุ้ม-อืด นกคุ้ม นกคุ้ม
ลู๊กแอ ลู๊ก-แอ ลูกควาย ลูกควาย
แมงอีแอ แมง-อี-แอ ด้วง ตัวหนอนที่กินเนื้อ ต้นไม้หรือดอกไม้
ปลาห่ง ปลา-ห่ง ลูกปลาดุก ลูกปลาดุก
ลู๊กโจ๋ ลู๊ก-โจ๋ ลูกหมาน้อย ลูกหมาน้อย
ตะแก้ม ตะ-แก้ม จิ้งจก สัตว์สี่เท้าตัวแบน เท้าเหนียว ชอบเกาะไต่ตาม ฝาห้องและเพดานได้อย่างตุ๊กแก
ตะก๋อ ตะ-ก๋อ กิ้งก่า

สัตว์สีเท้าคล้ายแย้ ตัวมีเกล็ด อยู่ตามกิ่งไม้

ปลาเก๊าะ ปลา-เก๊าะ ลูกปลาช่อน ลูกปลาช่อน
หม่าผี่จ๊กโจ๋ หม่า-ผี่-จ๊ก-โจ๋ หมาป่า

หมาพวกหนึ่งมีในประเทศหนาว ดุร้ายมาก

ไอ้โต้ง ไอ้-โต้ง ไก่ตัวผู้ ไก่ตัวผู้
หมู่ หมู่ หมู สัตว์สี่เท้าชนิดหนึ่งหาอาหารโดยใช้จมูกดุน
ห่อยแกลบ ห่อย-แกลบ หอยกาบ หอยกาบ
อิ๊ซิว อิ๊-ซิว ปลากระชิว ปลากระชิว
อีดุ๊ก อี-ดุ๊ก ปลาดุก ปลาดุก
ไอ้คาว ไอ้-คาว ค้างคาว

สัตว์หน้าคล้ายหนูปีกเป็นหนัง บินได้อย่างนก

อี๊ดี๋ อี๊-ดี๋ ปลากระดี่ ปลากระดี่
ไอ้บุ้ง ไอ้-บุ้ง หนอนผีเสื้อ หนอนผีเสื้อ
อิ๊หม่อ อิ๊-หม่อ ปลาหมอ ปลาหมอ
อิ๊ห่อย อิ๊-ห่อย ลิง

ชื่อสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมหลายชนิดในอันดับ Primates ลักษณะคล้ายคน

อิ๊แอ๊บ อิ๊-แอ๊บ ลูกเขียด ลูกเขียด
กะเลนเต กะ-เลน-เต กระแตตัวเล็กๆ ชื่อสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมในวงศ์ Tupaiidae รูปร่างคล้ายกระรอก
น๊กกะผี่ น๊ก-กะ-ผี่ นกเค้าแมว ชื่อนกชนิดหนึ่งที่หากินเวลากลางคืน
น๊กอี๊เตียน น๊ก-อี๊-เตียน กระเรียน นกกินปลาตัวใหญ่
ตอดตอ ตอด-ตอ ตุ๊กแก ชื่อสัตว์เลื้อยคลานในวงศ์ Gekkonidae หัวโต
ต๊กกะเดี้ย ต๊ก-กะ-เดี้ย ลูกน้ำ ลูกอ่อนของยุงที่ยังอาศัยอยู่ในน้ำ
แมงกะบี้ แมง-กะ-บี้ ผีเสื้อ

แมลงพวกหนึ่งมีปีกเป็นแผ่น มีสีต่างๆ

อี๊หนีด อี๊-หนีด จิ้งหรีด สัตว์จำพวกแมลงเป็นสัตว์ที่คนจับเอามาให้ต่อสู้กัดกัน คล้ายตั๊กแตน
ไอ้คก ไอ้-คก คางคก สัตว์สี่เท้า ตัวคล้ายกบ
งัว งัว วัว สัตว์สี่เท้าเคี้ยวเอื้องตัวเหมือนควาย
จู๋จี๋ขี้ควาย จู๋-จี๋-ขี้-ควาย ด้วงหรือกลิ้งมูลสัตว์ ด้วงหรือกลิ้งมูลสัตว์
ไก๋ ไก๋ ไก่

สัตว์ปีกจำพวกนกตัวเท่าเป็ด มีปีกคล้ายนก

นกก๊อต นก-ก๊อต นกประหลอด นกประหลอด
ปูกล้ามเท่อ ปู-กล้าม-เท่อ ปูกล้ามใหญ่ ปูกล้ามใหญ่
แมงแสบ แมง-แสบ แมลงสาบ แมลงสาบ
แมงอิ๊ทอง แมง-อิ๊-ทอง แมลงทับ

ชื่อแมลงปีกแข็งที่มีปีกเขียว เลื่อมพราย

กระต๋าย กระ-ต๋าย กระต่าย สัตว์สี่เท้าขนาดแมวหูยาว
เสื่อ เสื่อ เสือ สัตว์สี่เท้า ดุร้าย
แมงกวาง แมง-กวาง ด้วงกวาง ด้วงกวาง
อิ๊จู๋อิ๊จี๋ อิ๊-จู๋-อิ๊-จี๋ แมลงที่อยู่ในมูลสัตว์ แมลงที่อยู่ในมูลสัตว์

หมวดสถานที่

ภาษาถิ่น คำอ่าน ภาษากลาง ความหมาย
หมูบ้าน หมูบ้าน หมู่บ้าน ท้องที่ที่รวมบ้านหลายบ้านให้อยู่ในความปกครองอันเดียวกัน
หลาย หลาย คลองเล็กๆ ทางน้ำหรือลำน้ำที่เกิดขึ้นเองหรือขุดเชื่อมกับแม่น้ำหรือทะเล
ในโว้ง ใน-โว้ง ลาน บริเวณที่ว่าง
พรานกระต๋าย พราน-กระ-ต๋าย พรานกระต่าย พรานกระต่าย
ม๋อง ม๋อง ที่ๆ จะไป ที่ๆ จะไป

หมวดอาหาร/ผลไม้

ภาษาถิ่น คำอ่าน ภาษากลาง ความหมาย
น้ำแหน่ น้ำ แหน่ น้อยหน่า ต้นไม้ชนิดหนึ่ง ผลขรุขระเป็นปุ่มๆ เนื้อรับประทานได้
ขี้ปุ๋น ขี้-ปุ๋น ฝรั่ง

ชื่อต้นไม้ชนิดหนึ่งผลเท่าผลสาลี่ ใบรสฝาด

ปลาแดก ปลา-แดก ปลาร้า ปลาหมักเกลือใส่ข้าวคั่วใช้เป็นเครื่องจิ้ม
งบน้ำอ้อย งบ-น้ำ-อ้อย น้ำอ้อยที่หยดเป็นวง น้ำอ้อยที่หยดเป็นวง
แตงกอบ แตง-กอบ แตงกวา แตงชนิดหนึ่งผลเล็กใช้เป็นผัก
ถั๋วไก๋ ถั๋ว-ไก๋ ถั่วเขียว ถั่วชนิดหนึ่ง นำมาเพาะเป็นถั่วงอก
เส้นแกงร้อน เส้น-แกง-ร้อน วุ้นเส้น

แป้งถั่วเขียวทำเป็นเส้นเล็กๆ ยาวอย่างเส้นลวด

สะเอิ๊ก สะ-เอิ๊ก เสอิ๊ก อาหารชนิดหนึ่งคล้ายห่อหมก
มะเม่า มะ-เม่า มะเม่า พืชที่เกิดขึ้นในป่านำมาแกงส้ม
เฮ้ดหอบ เฮ้ด-หอบ เห็ดหอบ เห็ดหอบ