บนเส้นทางพระร่วง จากประตูสะพานโคมโดยไปทางวัดอาวาสน้อย สองข้างทางประชาชน ส่วนใหญ่จะพูดภาษไทยกลาง พอเลยออกจากหมู่บ้านก็จะเป็นพื้นที่ไร่นา เป็นป่าโปรงเล็กๆ ไม่ค่อยจะพบบ้านเรือนประชาชนมากนัก ที่พบก็ใช้ภาษาไทยกลางดังกล่าวมาแล้ว แต่พอมาถึงบริเวณบ้านดงขวัญ ได้พบประชาชนหรือชาวบ้านบริเวณนั้น เริ่มพูดภาษาถิ่นกันมากขึ้น ได้สอบถามถึงภาษาที่ใช้ติดต่อสื่อสารกันจึงทราบว่าเป็นภาษาพรานกระต่าย ชาวบ้านเหล่านี้ส่วนใหญ่ได้อพยพมาจากอำเภอพรานกระต่าย ได้ใช้ภาษาพูดของคนสุโขทัย และไม่เหมือนที่ใด มีบางแหล่งกล่าวกันว่าคนพรานกระต่าย มีพื้นภาษามาจากลาวพรวน แต่ไม่มีหลักฐานยืนยันแน่ชัด และได้พบการใช้ภาษาถิ่นพรานกระต่ายมากขึ้นเป็นลำดับ ตลอดเส้นทางและจากการศึกษาข้อมูลต่างๆ จากชาวบ้านสองฝั่งถนนพระร่วงและในเขตชุมชนต่างๆ ในระดับตำบลและหมู่บ้าน ทำให้ทราบได้ว่า พื้นที่ที่ใช้ภาษาพรานกระต่ายมีอยู่ทั่วๆ ไป ดังนี้
ลักษณะของภาษาถิ่นพรานกระต่าย คือ คำที่มีเสียงวรรณยุกต์เอก และเสียงเอกจะเปลี่ยนเป็นเสียงจัตวา และมีคำศัพท์ที่แตกต่างไปตามท้องถิ่นอื่นๆ มีสำเนียงคล้ายกับชาวสุโขทัย แต่มีเสียงเหน่อมากกว่าชาวสุโขทัย สภาพภูมิประเทศไม่มีอิทธิพลต่อภาษาถิ่นพรานกระต่าย เพราะภาษาของคนพรานกระต่ายจะกระจายแบบเครือญาติ
ภาษาถิ่น | คำอ่าน | ภาษากลาง | ความหมาย |
เสื่อต๊บตูด | เสื่อ-ต๊บ-ตูด | ด้วงคักแย้ | ชื่อเครื่องมือดักแย้ |
น๊กอี๊แซว | น๊ก-อี๊-แซว | นกตาแรน | นกตาแรน |
น๊กอี๊ตูม | น๊ก-อี๊-ตุ๊ม | ไก่นา | นกตัวขนาดนกคุ่มหม้อ |
น๊กคุ้มอืด | น๊ก-คุ้ม-อืด | นกคุ้ม | นกคุ้ม |
ลู๊กแอ | ลู๊ก-แอ | ลูกควาย | ลูกควาย |
แมงอีแอ | แมง-อี-แอ | ด้วง | ตัวหนอนที่กินเนื้อ ต้นไม้หรือดอกไม้ |
ปลาห่ง | ปลา-ห่ง | ลูกปลาดุก | ลูกปลาดุก |
ลู๊กโจ๋ | ลู๊ก-โจ๋ | ลูกหมาน้อย | ลูกหมาน้อย |
ตะแก้ม | ตะ-แก้ม | จิ้งจก | สัตว์สี่เท้าตัวแบน เท้าเหนียว ชอบเกาะไต่ตาม ฝาห้องและเพดานได้อย่างตุ๊กแก |
ตะก๋อ | ตะ-ก๋อ | กิ้งก่า | สัตว์สีเท้าคล้ายแย้ ตัวมีเกล็ด อยู่ตามกิ่งไม้ |
ปลาเก๊าะ | ปลา-เก๊าะ | ลูกปลาช่อน | ลูกปลาช่อน |
หม่าผี่จ๊กโจ๋ | หม่า-ผี่-จ๊ก-โจ๋ | หมาป่า | หมาพวกหนึ่งมีในประเทศหนาว ดุร้ายมาก |
ไอ้โต้ง | ไอ้-โต้ง | ไก่ตัวผู้ | ไก่ตัวผู้ |
หมู่ | หมู่ | หมู | สัตว์สี่เท้าชนิดหนึ่งหาอาหารโดยใช้จมูกดุน |
ห่อยแกลบ | ห่อย-แกลบ | หอยกาบ | หอยกาบ |
อิ๊ซิว | อิ๊-ซิว | ปลากระชิว | ปลากระชิว |
อีดุ๊ก | อี-ดุ๊ก | ปลาดุก | ปลาดุก |
ไอ้คาว | ไอ้-คาว | ค้างคาว | สัตว์หน้าคล้ายหนูปีกเป็นหนัง บินได้อย่างนก |
อี๊ดี๋ | อี๊-ดี๋ | ปลากระดี่ | ปลากระดี่ |
ไอ้บุ้ง | ไอ้-บุ้ง | หนอนผีเสื้อ | หนอนผีเสื้อ |
อิ๊หม่อ | อิ๊-หม่อ | ปลาหมอ | ปลาหมอ |
อิ๊ห่อย | อิ๊-ห่อย | ลิง | ชื่อสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมหลายชนิดในอันดับ Primates ลักษณะคล้ายคน |
อิ๊แอ๊บ | อิ๊-แอ๊บ | ลูกเขียด | ลูกเขียด |
กะเลนเต | กะ-เลน-เต | กระแตตัวเล็กๆ | ชื่อสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมในวงศ์ Tupaiidae รูปร่างคล้ายกระรอก |
น๊กกะผี่ | น๊ก-กะ-ผี่ | นกเค้าแมว | ชื่อนกชนิดหนึ่งที่หากินเวลากลางคืน |
น๊กอี๊เตียน | น๊ก-อี๊-เตียน | กระเรียน | นกกินปลาตัวใหญ่ |
ตอดตอ | ตอด-ตอ | ตุ๊กแก | ชื่อสัตว์เลื้อยคลานในวงศ์ Gekkonidae หัวโต |
ต๊กกะเดี้ย | ต๊ก-กะ-เดี้ย | ลูกน้ำ | ลูกอ่อนของยุงที่ยังอาศัยอยู่ในน้ำ |
แมงกะบี้ | แมง-กะ-บี้ | ผีเสื้อ | แมลงพวกหนึ่งมีปีกเป็นแผ่น มีสีต่างๆ |
อี๊หนีด | อี๊-หนีด | จิ้งหรีด | สัตว์จำพวกแมลงเป็นสัตว์ที่คนจับเอามาให้ต่อสู้กัดกัน คล้ายตั๊กแตน |
ไอ้คก | ไอ้-คก | คางคก | สัตว์สี่เท้า ตัวคล้ายกบ |
งัว | งัว | วัว | สัตว์สี่เท้าเคี้ยวเอื้องตัวเหมือนควาย |
จู๋จี๋ขี้ควาย | จู๋-จี๋-ขี้-ควาย | ด้วงหรือกลิ้งมูลสัตว์ | ด้วงหรือกลิ้งมูลสัตว์ |
ไก๋ | ไก๋ | ไก่ | สัตว์ปีกจำพวกนกตัวเท่าเป็ด มีปีกคล้ายนก |
นกก๊อต | นก-ก๊อต | นกประหลอด | นกประหลอด |
ปูกล้ามเท่อ | ปู-กล้าม-เท่อ | ปูกล้ามใหญ่ | ปูกล้ามใหญ่ |
แมงแสบ | แมง-แสบ | แมลงสาบ | แมลงสาบ |
แมงอิ๊ทอง | แมง-อิ๊-ทอง | แมลงทับ | ชื่อแมลงปีกแข็งที่มีปีกเขียว เลื่อมพราย |
กระต๋าย | กระ-ต๋าย | กระต่าย | สัตว์สี่เท้าขนาดแมวหูยาว |
เสื่อ | เสื่อ | เสือ | สัตว์สี่เท้า ดุร้าย |
แมงกวาง | แมง-กวาง | ด้วงกวาง | ด้วงกวาง |
อิ๊จู๋อิ๊จี๋ | อิ๊-จู๋-อิ๊-จี๋ | แมลงที่อยู่ในมูลสัตว์ | แมลงที่อยู่ในมูลสัตว์ |
ภาษาถิ่น | คำอ่าน | ภาษากลาง | ความหมาย |
หมูบ้าน | หมูบ้าน | หมู่บ้าน | ท้องที่ที่รวมบ้านหลายบ้านให้อยู่ในความปกครองอันเดียวกัน |
หลาย | หลาย | คลองเล็กๆ | ทางน้ำหรือลำน้ำที่เกิดขึ้นเองหรือขุดเชื่อมกับแม่น้ำหรือทะเล |
ในโว้ง | ใน-โว้ง | ลาน | บริเวณที่ว่าง |
พรานกระต๋าย | พราน-กระ-ต๋าย | พรานกระต่าย | พรานกระต่าย |
ม๋อง | ม๋อง | ที่ๆ จะไป | ที่ๆ จะไป |
ภาษาถิ่น | คำอ่าน | ภาษากลาง | ความหมาย |
น้ำแหน่ | น้ำ แหน่ | น้อยหน่า | ต้นไม้ชนิดหนึ่ง ผลขรุขระเป็นปุ่มๆ เนื้อรับประทานได้ |
ขี้ปุ๋น | ขี้-ปุ๋น | ฝรั่ง | ชื่อต้นไม้ชนิดหนึ่งผลเท่าผลสาลี่ ใบรสฝาด |
ปลาแดก | ปลา-แดก | ปลาร้า | ปลาหมักเกลือใส่ข้าวคั่วใช้เป็นเครื่องจิ้ม |
งบน้ำอ้อย | งบ-น้ำ-อ้อย | น้ำอ้อยที่หยดเป็นวง | น้ำอ้อยที่หยดเป็นวง |
แตงกอบ | แตง-กอบ | แตงกวา | แตงชนิดหนึ่งผลเล็กใช้เป็นผัก |
ถั๋วไก๋ | ถั๋ว-ไก๋ | ถั่วเขียว | ถั่วชนิดหนึ่ง นำมาเพาะเป็นถั่วงอก |
เส้นแกงร้อน | เส้น-แกง-ร้อน | วุ้นเส้น | แป้งถั่วเขียวทำเป็นเส้นเล็กๆ ยาวอย่างเส้นลวด |
สะเอิ๊ก | สะ-เอิ๊ก | เสอิ๊ก | อาหารชนิดหนึ่งคล้ายห่อหมก |
มะเม่า | มะ-เม่า | มะเม่า | พืชที่เกิดขึ้นในป่านำมาแกงส้ม |
เฮ้ดหอบ | เฮ้ด-หอบ | เห็ดหอบ | เห็ดหอบ |